Cỏ mực: Vị thuốc lý tưởng

SKĐS – Theo y học cựu truyền , cỏ mực có vị ngọt, chua, tính lương (mát huyết), chỉ huyết (cầm máu) tới 2 kinh can và thận, tác dụng bổ thận âm, thanh can nhiệt, làm đen râu tóc…

Cỏ mực hay thường gọi cỏ lọ nồi , hạn liên thảo có tên khoa học là Eclipta alba Hassk thuộc họ cúc Asteraceae. Cỏ mực mọc thẳng đứng có khả năng cao tới 80cm, thân có lông cứng. Lá mọc đối có lông 2 mặt, dài hai – 8cm, rộng 5 – 15mm. Cụm hoa hình đầu màu trắng ở kẽ lá hoặc đầu cành, lá bắc thon dài 5 – 6mm, cũng có lông. Quả bế 3 cạnh, hoặc dẹt, có cánh, dài 3mm, rộng 1,5mm, đầu cụt, mọc hoang khắp nơi ở nước ta. Gọi là cỏ mực vì lúc vò nát có nước chảy ra như mực đen.

Một số công dụng

Thành phần hóa học: có ít tinh dầu, tannin, chất đắng, caroten và chất ancaloit gọi là ecliptin. Có tài liệu đề cập trong cỏ mực có chứa chất wedelolacton là một chất curmarin lacton và tách được chất demetylwedelacton và một flavonozit.

Cỏ mực cũng giống như vitamin K có tác dụng chống lại tác dụng của discumarin, chống rỉ máu tử cung trên động vật thử nghiệm . Cỏ mực không gây tăng áp huyết , không làm giãn mạch, không độc.

Theo y học cổ truyền , cỏ mực có vị ngọt, chua, tính lương (mát huyết), chỉ huyết (cầm máu) đến hai kinh can và thận, tác dụng bổ thận âm, thanh can nhiệt, làm đen râu tóc, chỉ huyết lỵ, tiêu dùng đưa ra cách chữa can thận âm kém, xuất huyết nội tạng (rỉ máu bao tử , tiểu tiện ra máu, thổ huyết do lao, rong kinh ), kiết lỵ, viêm gan mạn, chấn thương sưng rái cá lở loét, mẩn ngứa… Trong dân gian thường sử dụng cỏ mực giã vắt lấy nước để có thể uống cầm máu trong kinh nguyệt kéo dài , trĩ ra máu, bị thương rỉ máu . Còn dùng đưa ra cách chữa ho hen, ho lao, viêm cổ họng. Ngày sử dụng 6 – 12g dước dạng thuốc sắc hay làm thành viên mà uống. Có người mua đưa ra cách chữa nấm ngoài da, làm thuốc mọc tóc (sắc uống hoặc ngâm đến dầu dừa mà bôi), nhuộm tóc.

Sách Nam dược diệu kì cỏ mực sử dụng để có thể đưa ra cách chữa chứng rỉ máu mũi đêm ngày không dứt, lấy cỏ mực giã nát, đắp đến giữa mỏ ác và trên trán.

Sách Thần nông bản thảo gọi cỏ mực là “thuốc cầm máu nức tiếng ”.

Sách Đường bản thảo viết, người rỉ máu dữ dội tiêu dùng cỏ mực đắp sẽ cầm, bôi nước lên đầu thì tóc sẽ mọc lại mau chóng .

Điền nam bản thảo cho rằng, cỏ mực làm chắc răng, đen tóc, đưa ra cách chữa khỏi 9 loại trĩ.

Bản kinh (có mặt trên thị trường cách đây 2000 năm) viết: “Máu chảy không cầm, đắp cỏ mực cầm tức thì ”.

Ngày nay , vị thuốc này được dùng nhiều trong chữa trị sốt xuất huyết muỗi truyền, ung thư và nhiều bệnh khác.

Viện dược liệu từng nghiên cứu tác dụng cầm máu và độc tính của cỏ mực và nhận thấy nó có thể chống lại tác dụng của dicumarin (thuốc chống đông), cầm máu ở tử cung, tăng trương lực tử cung. Cỏ mực không gây giãn mạch, không hạ áp huyết , nhưng có thể gây sảy thai.

Cỏ mực trong một vài bài thuốc

Thổ huyết và chảy máu cam: tiêu dùng cỏ mực cả cành và lá tươi giã lấy nước nhằm mục đích là uống.

Tiêu ra máu: cỏ mực nướng trên miếng ngói sạch cho khô, tán bột. Mỗi lần sử dụng 2 chỉ (8g) với nước cơm (Gia tàng kinh nghiệm phương).

Tiểu ra máu: cỏ mực, mã đề hai vị bằng nhau, giã lấy nước ngày uống 3 chén lúc đói (y khoa chân truyền). Hoặc nấu cháo cỏ mực (100 g) với 3 lát gừng.

Trĩ ra máu: một nắm cỏ mực để có thể nguyên rễ, giã nhuyễn, cho tới 1 chén rượu nóng , thành dịch đặc vừa uống trong, vừa đắp bã ngoài (Bảo thọ đường phương).

Bị chảy máu dạ dày – hành tá tràng: cỏ mực 50g, bạch cập 25g, đại táo 4 quả, cam thảo 15g sắc uống, ngày 1 thang chia làm hai lần.

Vết đứt chém nhỏ rỉ máu : một nắm cỏ mực sạch nhai hoặc giã nhuyễn đắp lên vết thương.

Chữa trị râu tóc bạc sớm: cỏ mực với lượng tùy tiêu dùng , rửa sạch, nấu cô đặc thành cao rồi cho nước gừng, mật ong với lượng vừa phải, cô lại lần nữa. Cho tới lọ, khi tiêu dùng lấy 1 – hai thìa canh hòa nước đun sôi còn ấm hoặc cho ít rượu gạo nhằm mục đích là uống. Ngày hai lần, cao này có tác dụng bổ thận, ích tinh huyết.

Hoặc: cỏ mực 1 – 2kg, cho tới nước ép lấy dịch đặc trộn với bột nữ trinh tử đã được chế sẵn như sau: nữ trinh tử 300 – 1.000g ngâm rượu 1 ngày, bóc vỏ, rang khô tán bột. Viên hoàn bằng mật ong. Mỗi lần uống 10g. Ngày uống 3 lần với rượu gạo hâm nóng . Hoàn này bổ can thận, xanh đen râu tóc, khỏi đau lưng gối.

Điều trị di mộng tinh (do tâm thận hot ): cỏ mực sấy khô, tán bột. Uống ngày 8g với nước cơm, hoặc sắc cỏ mực nhằm mục đích là uống ngày 30g.

Kinh nguyệt kéo dài : ví như nhẹ, lấy cỏ mực tươi giã vắt lấy nước cốt uống hoặc cỏ mực khô sắc nước uống. Giả dụ huyết ra nhiều, cần hài hòa thêm trắc bá diệp hoặc cây huyết dụ…

Trẻ tưa lưỡi: cỏ mực tươi 4g, lá hẹ tươi 2g giã nhuyễn, lấy nước cốt hòa mật ong chấm lên lưỡi bí quyết hai giờ 1 lần.

Trị bị chảy máu cam, nôn ra máu từ dạ dày , thì dùng cỏ mực 30g, lá sen 15g, trắc bá diệp 10g, đun sôi với nước và chia ra uống làm 3 lần trong ngày.

Bị loét ống tiêu hóa bị chảy máu , dùng cỏ mực 30g, cỏ bấc 30g đun sôi uống.

Đưa ra cách chữa cơ thể hư nhược , thiếu máu, kém sức, ăn không ngon, gầy yếu: cỏ mực 100g, cỏ mần trầu 100g, gừng khô 50g, một số vị chặt nhỏ, sao sơ, khử thổ, đổ đến 3 chén nước dừa tươi, nấu còn 8 phân, uống ngày 2 lần.

Điều trị đái ra máu: cỏ mực 30g, cả cây mã đề 30g. Cả 2 thứ còn tươi rửa sạch, giã, ép lấy nước uống (hoặc say sử dụng máy sinh tố), còn chữa trị cảm sốt nóng , ho, viêm họng.

Đưa ra cách chữa phái đẹp rỉ máu tử cung: cỏ mực 15g, lá trắc bá diệp 15g. Sắc uống ngày 1 thang, uống liền 7 ngày.

Ngoài việc thanh can nhiệt, dưỡng thận âm, tác dụng cầm máu của cỏ mực đã được nghiên cứu tổng kết qua lâm sàng bệnh sốt xuất huyết và trong phòng thí điểm , mở ra giải pháp giải thích cơ chế tạo dụng cầm máu. Vì thế nên , cần bảo lưu vai trò của cỏ mực trong cách thức điều trị sốt xuất huyết, vì chảy máu là một trong hai nhân tố gây tử vong lớn nhất trong bệnh này.

​BS.CKII. Huỳnh Tấn Vũ